De verbeteringen in de overleving van kanker zullen langzaam gaan

Geplaatst door Mary op 23 augustus 2017 | 4 reacties

Hallo Cor, zou je mij kunnen vertellen wat de Nederlandse statistieken zeggen over het aantal mensen dat geneest van kanker en het aantal mensen dat eraan overlijdt?

Grof gezegd krijgen ongeveer 110.000 mensen per jaar kanker: huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker gevolgd door darmkanker, borstkanker en longkanker. Ongeveer de helft van de mensen die kanker krijgt geneest, maar de kans op genezing verschilt enorm per soort kanker. Het IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) en het CBS houden deze getallen heel nauwkeurig en betrouwbaar bij en ze zijn voor iedereen beschikbaar op cijfersoverkanker.nl.

Heeft jouw werk als gynaecoloog en oncoloog jouw kijk op het leven veranderd?

Natuurlijk. Maar dat geldt denk ik voor elke dokter; door je intensieve contact men mensen als ze het allerkwetsbaarst zijn, namelijk in de spreekkamer bij de dokter, leer je mensen kennen die je anders nooit tegen zou zijn gekomen. En je leert ze ook nog eens kennen tot in het binnenste van hun zijn. Daardoor krijg je een inkijk in de samenleving zoals die echt is. En dus zie je alle kanten (de mooie, de lelijke en de verdrietige kanten) van het leven langs komen. Dat vormt. Gelukkig maar.

En mijn zo goed als dagelijkse gesprekken met oude maar ook jonge mensen over kanker die ongeneeslijk ziek zijn, dood gaan en wel of geen behandeling meer willen, beïnvloeden mijn kijk op het leven ook. Het heeft me er van doordrongen dat ik elke dag moet proberen het leven, de dag, te plukken. Dat lukt de ene dag beter dan de andere maar ik doe mijn best. Voor je het weet zit je zonder witte jas in zo’n spreekkamer.

Kan je uitleggen hoe kanker ontstaat?

Kanker ontstaat doordat de regulering van de celdeling is verstoord. Overal in het lichaam delen cellen zich, bijvoorbeeld om beschadigde of verouderde cellen te vervangen, of bijvoorbeeld om te groeien. Dat delen van de cellen wordt heel strak geregeld: er is een heel precies evenwicht tussen systemen die de celdeling aanzetten of stimuleren en systemen die de celdeling remmen of stopzetten. Er ontstaat kanker als dat regelsysteem verstoord raakt (bijvoorbeeld doordat het remsysteem niet meer goed werkt of doordat het stimulerende systeem opeens harder gaat werken).

Het regelsysteem bestaat uit heel veel verschillende eiwitten. Eiwitten worden gemaakt aan de hand van DNA: DNA is als het ware het patroon voor de eiwitten. Als het patroon (het DNA) voor de eiwitten van het regelsysteem voor de celdeling kapot gaat, worden de eiwitten van dat regelsysteem niet meer goed aangemaakt. Het regelsysteem voor de celdeling werkt niet meer zoals het zou moeten werken. Op dat moment is er een kankercel ontstaan.

Eigenlijk zou je dus kunnen stellen dat kanker ontstaat door fouten die ontstaan in die patronen voor eiwitten of fouten in het DNA. Zo’n fout die ontstaat in het DNA noemen we een mutatie. Het gekke is dat er bij iedereen dagelijks heel veel mutaties ontstaan zonder dat die mutaties kanker veroorzaken; het lichaam is heel goed in staat een bepaald aantal mutaties op te ruimen. Maar als er, om wat voor reden dan ook, meer mutaties ontstaan dan het lichaam kan opruimen, dan raakt het regelsysteem van de celdeling verstoord en ontstaat er kanker.

We weten allemaal dat je meer kans loopt om kanker te krijgen als je rookt. Dat komt omdat er door roken extra mutaties in het DNA ontstaan. Daardoor neemt de kans toe dat er meer mutaties ontstaan dan het lichaam kan herstellen en neemt dus de kans op het krijgen van kanker toe. Alle kankerverwekkende stoffen werken eigenlijk op deze manier: ze veroorzaken extra mutaties in het DNA waardoor het risico ontstaat dat er teveel mutaties ontstaan en het lichaam ze niet meer allemaal kan herstellen.

Er zijn overigens ook nog andere manieren waardoor het DNA van de cel kan worden verstoord zodat het patroon voor de eiwitten niet meer klopt en de regulering van de celdeling verstoord raakt. Zo kunnen virussen bijvoorbeeld hun eigen DNA inbouwen in het DNA van de cel (op deze manier ontstaat bijvoorbeeld baarmoederhalskanker). En er is bijvoorbeeld ook nog zogenaamde hyper-methylering: dan ontstaat er geen mutatie in het DNA, maar is het lezen van het patroon verstoord waardoor het eiwit niet goed gemaakt kan worden.

Hoe kan het dat bij sommige kankerpatiënten de bloeduitslagen goed zijn en dus niets aangeven over kankercellen in het lichaam?

Dat komt omdat niet elke kanker een ‘merkstof’ (bio-marker wordt het ook vaak genoemd) heeft. Bovendien zijn de merkerstoffen niet zo goed en betrouwbaar als we zouden willen. Bij eierstokkanker is het CA125 bijvoorbeeld voor veel vrouwen een hele goede merkstof. Maar dat betekent aan de ene kant niet dat als het CA125 ‘normaal’ is er zeker geen kanker is. Maar het geldt ook andersom: lang niet bij elke vrouw met een verhoogd CA125 heeft eierstokkanker.

Zoals met elke diagnostische test: ze zijn nooit 100% betrouwbaar. Dus komt het voor dat alle bloeduitslagen, inclusief de merkerstoffen, helemaal goed zijn maar er toch kanker is. Er wordt trouwens heel veel onderzoek gedaan naar betere merkstoffen. Tumor RNA in bloedplaatjes en vrij DNA in het bloed zijn heel veelbelovende merkstoffen. Zonder twijfel worden die merkstoffen binnen afzienbare tijd onderdeel van de diagnostiek en nazorg bij patiënten met kanker.

Kan het eten van bepaalde groenten, kruiden en voedingssupplementen kanker voorkomen of zelfs genezen?

Ik ken geen enkele groente en geen enkel kruid of voedingssupplement dat kanker kan genezen. Ongezonde voeding en eenzijdige voeding of voeding met overmatig veel ongezonde ingrediënten kan wel het risico op kanker verhogen.

Hoe denk jij over alternatieve geneeswijze als behandeling van kanker?

Ik vind dat je alleen behandelingen moet gebruiken waarvan bewezen is dat er positief effect is, een positief effect op de tumor of een positief effect op de kwaliteit van het leven. Er zijn mij geen studies bekend waaruit blijkt dat alternatieve geneeswijzen een gunstig effect hebben op de tumor. Maar mijn grootste probleem met alternatieve geneeswijzen is dat de claims die gedaan worden over het effect niet worden ondersteund door degelijk en deugdelijk onderzoek. Aan de andere kant denk ik dat patiënten vooral moeten doen waar ze zich goed bij voelen, mits ze eerlijk worden voorgelicht en reële verwachtingen hebben. Dat laatste, die reële verwachtingen, daar ontbreekt het volgens mij vaak (bijna altijd?) aan in de alternatieve geneeswijzen.

Stel we doen een tijdreis; welke soorten kanker zijn er over zo’n 10 jaar dan te genezen?

Ik ben misschien een beetje somber (zelf noem ik het realistisch…) maar ik denk dat de verbeteringen in de overleving van kanker heel langzaam gaan. Ook met de nieuwe technologische mogelijkheden. De kans dat je 5 jaar na de diagnose kanker nog leeft is van 2004-2007 tot 2008-2012 maar 3% gestegen. Dat is net zoveel als in de periode tussen 1989-1993 en 1994-1998. Daarbij denk ik niet dat er specifiek 1 soort kanker opeens heel erg veel beter behandeld zal kunnen worden.

Ik denk dat er voor elk soort kanker kleine verbeteringen zullen zijn. Wel zullen we steeds sneller in staat zijn nieuwe medicijnen te ontwikkelen. En vooral zullen we over 10 jaar veel preciezer kunnen zeggen, per patiënt, welke medicijnen wel en welke niet geschikt zijn omdat we kunnen onderzoeken of de tumor gevoelig is of niet voor een bepaald medicijn. Daarmee voorkomen we het geven van behandelingen, met alle bijwerkingen en complicaties, waar de tumor niet op zal reageren.

Dank Cor de Kroon, gynaecologisch oncoloog bij het LUMC, voor dit verhelderende interview.

Foto komt uit de collectie van Ingrid@Holly1707.